Мемлекет басшысы «Адал адам – Адал еңбек – Адал табыс» Ұлттық құрылтайының үшінші отырысында сөйлеген сөзінде атап өткендей, есірткі саудасы, оның ішінде синтетикалық есірткі саудасы нағыз эпидемияға айналды: «Нашақорлық, әсіресе, балалар арасында тез таралып, жастарымыз уланып жатыр. Есірткімен күрес белсенді жүргізілмесе, ертең бәрі кеш болуы мүмкін».
Біз бұл тақырыпта еліміздің топ-психолог-аддиктологы, «QАІТUYU психоәлеуметтік оңалту және бейімдеу орталығының» басшысы, «Наркостоп» жобасының клиникалық психологы Назханова Ғалия Әлжапаровнамен сөйлесуді жөн көрдік.
Қайырлы күн! Сұхбат беруге келіскеніңіз үшін рахмет! Ғалия Әлжаппарқызы, сіз жетекші психолог-аддиктологтардың бірісіз. Сіздің жұмыс тәжірибеңізге сүйене отырып, елдегі жастар арасындағы қазіргі нашақорлық туралы не айта аласыз? Бүгінде қандай тенденцияларды байқайсыз?
Біздің еліміздегі есірткі жағдайы және оған жаңа трендтер мен үрдістердің әсері туралы айта отырып, он жылдан астам уақыт бойы есірткінің қылмыстық нарығында қарқынды құрылымдық қайта құру жүріп жатқандығын айту қажет:
- синтетикалық препараттар (амфетаминдер, стимуляторлар, тұздар, синтетикалық каннабиноидтар) дәстүрлі апиын мен героинді ығыстырды;
- есірткіні өткізу схемалары мен тәсілдері өзгерді;
- наркогендерді өткізудің негізгі тәсілі байланыссыз әдіске өзгерді. Ол үшін мобильді қосымшалар, танымал мессенджерлер қолданылады, олар арқылы дистрибьюторлар әлеуетті сатып алушыларды табады. Төлем де қашықтан жүзеге асырылады. Төлемді алғаннан кейін сатып алушыға тыйым салынған затпен «бетбелгі» орналасқан жері бар сілтеме жіберіледі.
Осылайша, біз есірткі заттары Интернеттің ең белсенді пайдаланушылары болып табылатын жастар үшін қол жетімді болғанын көреміз.
Сонымен қатар, синтетикалық препараттарды жасау өте оңай және оларды құрайтын компоненттер қол жетімді және заңды екенін атап өткен жөн. Бұл жағдайлар бұл есірткілерді тартымды және жас ересектерге оңай қол жетімді етеді.
Ең алаңдатарлық тенденциялардың ішінен мынаны атап өткім келеді. 10-15 жыл бұрын нашақорлық негізінен ірі қалалардың проблемасы болса, қазіргі уақытта ол шағын қалаларды да, ауылдарды да қамтиды.
Бүгінгі таңда жастар арасында нашақорлыққа қарсы күресте қандай проблемалар ерекшеленеді?
Шын мәнінде, қазіргі Қазақстанда нашақорлыққа қарсы күресті жүзеге асыра отырып, назар аударуға тұрарлық бірқатар проблемалар бар.
Біріншіден, қылмыстық қудалау органдарының қызметі өздері көбінесе нашақорлықтан зардап шегетін төменгі деңгейдегі дистрибьюторларды емес, қылмыстарды іздеуге, ашуға, ірі өндірушілер мен есірткі сатушыларды қылмыстық жауапкершілікке тартуға бағытталуы керек.
Екіншіден, жүйелі және дәйекті сипатта болуы тиіс жастармен профилактикалық жұмысты ұйымдастыру қажет. Өкінішке орай, біздің елде аурудың алдын алуға ресми деңгейде көңіл бөлінеді. Алдын алу бар, бірақ оның сапасы төмен деп айтуға болады.
Сонымен, үшінші мәселе – айқын мемлекеттік идеологияның болмауы. Оның маңызды бағыттарының бірі жастар мәселесі, атап айтқанда жастар үшін айқын перспективаларды белгілеу болар еді.
Жасөспірімдер мен жастар арасында нашақорлықтың алдын алуда қандай шараларын тиімді деп санайсыз?
Кез–келген ауру, ал нашақорлық – бұл ауру, емдеуден гөрі алдын-алу оңай. Осылайша, нашақорлықтың алдын алу деп психоактивті заттарды (ПАЗ) қолданудың алдын алуға және олардың таралуына бағытталған шаралар кешені түсініледі. Ол бірнеше деңгейде жүзеге асырылады – мемлекеттік, қоғамдық, жергілікті және отбасылық.
Сондай-ақ, кез-келген нарықты, соның ішінде есірткі нарығын дамыту үшін тұтыну сұранысы анықтаушы фактор болып табылатыны белгілі. Сонымен, бір жылдың ішінде есірткіні қолданатын бір адам үш-жеті адамнан тұратын есірткі заттарын пайдалануға және заңсыз айналымға тарта алады. Осылайша, жасөспірімдер мен жастар арасында есірткіні белсенді қолданушылар неғұрлым көп болса, соғұрлым олар есірткі тұтынуға және заңсыз айналымға тарта алады. Осыған байланысты жастар арасында есірткіге сұранысты төмендету жөніндегі қызмет үлкен маңызға ие болып отыр. Яғни, заңнаманы, сот тағайындайтын жазаның тиімділігін, пенитенциарлық жүйені, ПАЗ-ға тәуелді адамдарды оңалту жүйесін жетілдіру жөніндегі шараларды қамтитын есірткі заттарына сұранысты азайту мақсатында есірткі тұтынушыларға әсер ету әдістерін әзірлеу қажет.
«Наркостоп» жобасы туралы толығырақ айтып беріңізші
«Наркостоп» жобасы алғаш рет Алматыда 2021 жылы іске қосылды. Жобаның ұйымдастырушысы және идеялық шабыттандырушысы – Нұржан Жақыпов. «Наркостоп» есірткінің граффити жарнамасын бояумен айналысатын еріктілердің жұмысынан басталды. Бүгінгі таңда «Наркостоп» – бұл нашақорлықтың алдын алумен кешенді айналысатын жоба. Жасөспірімдер мен жастарға ерекше назар аударылады.
Осылайша, 2023 жылға жоба аясында үш мыңнан астам консультация өткізілді, халыққа психологиялық және ақпараттық көмек көрсетілді; туыстары мен жақын туыстарына арналған консультациялар; мектеп және колледж оқушыларымен, ЖОО студенттерімен, олардың ата-аналарымен және педагогтарымен ақпараттық-түсіндіру іс-шаралары; зерттеу қызметі; заңгерлік консультациялар және т.б өткізілді.
Сұхбат үшін көп рахмет! Сонымен, жас қазақстандықтарға не айтқыңыз келеді?
Жастық шақ – бәрі енді басталып, бәрі алда болатын керемет жас. Сондықтан сүю, армандау, қызығушылық таныту, жаңа нәрселерді үйрену және үйрену, мақсат қою және оларға жету! Адам өмірде қандай қиындықтармен кездессе де, олар еңсерілетінін және өтетінін есте сақтаңыз. Қиын жағдайлар мен дағдарыстар – өсу нүктесі. Қиын жағдайдан шығып, дағдарысты еңсеріп, күшейе түс.
Сұхбаттасқан «Жастар» ҒЗО сарапшысы Мұратова Мәрия
Фотоматериалдар Назханова Ғалияның жеке мұрағатынан алынды
Жауапкершіліктен бас тарту: Осы материалда айтылған пікір мен көзқарас автор(лар)ға ғана тиесілі және «Жастар» ғылыми-зерттеу орталығының ресми ұстанымын көрсетпейді. Сонымен қатар Орталық осы материалдағы ақпараттың дәлдігі, толықтығы немесе сенімділігі үшін жауапкершілікті өз мойнына алмайды.